Chùa Một Cột luôn thu hút du khách thập phương. Ảnh: PV
Trong một ngày đầu xuân hai năm trước, để thỏa nguyện ước tham quan ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất Việt Nam, tôi được chúng tôi Trần Xuân Dung, nguyên Phó Giám đốc Học viện Chính trị Công an Nhân dân, người am hiểu sâu sắc về các di tích lịch sử ở Hà Nội dẫn tới thăm chùa Một Cột. Bước chầm chậm trên những bậc thang dẫn vào nơi thờ tự của chùa, chúng tôi Trần Xuân Dung kể: Chùa Một Cột vốn là một cá thể nằm trong tổng thể kiến trúc chùa Diên Hựu được xây dựng từ thời nhà Lý.
Trong cuốn Đại Việt sử ký toàn thư có ghi lại rằng, vào năm 1049, Vua Lý Thái Tông (1028-1054) chiêm bao thấy Phật Quan Âm trên toà sen đưa tay dắt vua lên toà. Khi tỉnh dậy, vua kể lại cho các quan nghe, có người cho là điềm không lành. Sư Thiên Tuế khuyên nhà vua làm chùa, dựng cột đá ở giữa hồ, làm toà sen của Phật Quan Âm như đã thấy trong mộng. Chùa xây xong, các nhà sư đến làm lễ, đi vòng quanh chùa tung kinh, niệm Phật cầu chúc cho vua sống lâu nên gọi là chùa Diên Hựu.
Đến đời Lý Nhân Tông, nǎm Anh Vũ Chiêu Thánh 5 (năm 1080) vua cho đúc chuông lớn để treo ở chùa gọi là “Giác Thế chung” (chuông thức tỉnh người đời) và một toà phương đình bằng đá xanh cao 8 trượng. Nhưng do quá nặng không treo lên được, nên chuông để ở chân tháp Quy Điền, gọi là chuông Quy Điền. Chuông Quy Điền được xếp là một trong bốn công trình đồ sộ của nước ta hồi ấy. Đầu thế kỷ 15, giặc Minh xâm lược chiếm thành Đông Quan (Hà Nội).
Năm 1426 Lê Lợi đem nghĩa quân Lam Sơn thần tốc ra đánh, vây thành Đông Quan rất gấp, tướng Minh là Vương Thông thiếu thốn vũ khí đạn dược đã sai người phá chuông Quy Điền lấy đồng đúc đạn. Khi thành Đông Quan được giải phóng, quân Minh bại trận rút chạy, chuông Quy Điền đã bị giặc phá không còn nữa.
Kế tiếp triều đại nhà Lý là nhà Trần ngôi chùa vẫn mang tên Diên Hựu và chùa cũng đã qua nhiều đợt trùng tu lớn và đến năm Thiền Ứng Chính Bình 18 (năm 1249) gần như phải làm lại toàn bộ. Đến thời Lê, triều đình nhiều lần cho tu sửa, thu nhỏ kích thước đài sen và cột đá. Năm 1838, Tổng đốc Hà Nội Đặng Văn Hòa tổ chức quyên góp thập phương sửa chữa điện đường, hành lang tả hữu, gác chuông và tam quan. Năm 1802, bố chính Tôn Thất Giao xin đúc chuông mới.
Năm 1864, Tổng đốc Tôn Thất Hàm hưng công trùng tu làm sàn gỗ hình bát giác để đỡ toà sen, chạm trổ thêm công phu tráng lệ. Năm 1954, trước khi rút khỏi Hà Nội, quân Pháp đã đặt mìn phá đổ chùa. Sau ngày tiếp quản Thủ đô, Bộ Văn hóa Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã tiến hành trùng tu lớn Diên Hựu Tự, xây dựng lại Đài Liên Hoa trong quần thể chùa Một Cột theo kiến trúc cũ vào năm 1955 do Kiến trúc sư Nguyễn Bá Lăng đảm nhiệm.
Cũng theo chúng tôi Trần Xuân Dung, so với quy mô và hình thức thời Lý – Trần, chùa Một Cột hiện nay đã thay đổi khá nhiều, tuy nhiên, lối kiến trúc nhất trụ vẫn là kiến trúc cơ bản. Chùa có kết cấu hình vuông mỗi chiều 3m, làm bằng gỗ, mặt tiền để ngỏ, 3 phía còn lại làm bằng ván gỗ bưng kín, phía trên có mái gói, bốn góc uốn cong tạc hình lưỡng long chầu nguyệt.
Toàn bộ kiến trúc chùa được xây dựng trên một cột đá hình trụ có đường kính 1,2m cao 4m chưa kể phần chìm dưới nước. Trụ đá gồm 2 khối gắn liền với nhau, thoạt nhìn tưởng như là một khối. Phần trên thân trụ mang 8 cánh gỗ trông tựa bông sen nở, gắn liền với mộng 8 cột của chùa (4 cột lớn và 4 cột phụ). Các cột này đỡ lấy các đòn ngang của mái chùa Nóc chùa có mặt nguyệt bốc lửa, 2 đầu rồng chầu về mặt nguyệt. Trong chùa tượng đức Phật Quan Thế Âm ngồi trên một bông sen bằng gỗ sơn son thiếp vàng đặt ở vị trí cao nhất.
Phía trên bức tượng Phật là Hoành Phi “Liên hoa đài” (đài hoa Sen). Trên chùa có độc nhất một lối nhỏ dẫn vào chính điện bằng 1 cầu thang 10 bậc, nát gạch chỉ, hai bên có thành tường xây gạch. Nhìn tổng thể ngôi chùa như một bông sen lớn vươn thẳng lên giữa hồ nước chính là sự thanh cao thoát tục của nhà phật.
“Nét độc đáo của kiến trúc chùa Một Cột là toàn bộ ngôi chùa được đặt trên một cột đá. Ở đây, có sự kết hợp táo bạo của ý tưởng tượng, lãng mạn đầy thi vị qua hình tượng bông sen và những giải pháp hoàn hảo về kết cấu kiến trúc gỗ, đá được phù trợ bởi cảnh quan, có ao, có cây cối đã tạo nên sự gần gũi, tinh khiết mà vẫn thanh bạch.
Ao hình vuông ở phía dưới biểu tượng cho đất (trời tròn đất vuông) ngôi chùa vươn lên như một ý nghĩa cao cả lòng nhân ái soi tỏ thế gian. Hình ảnh hoa sen tượng trưng cho trí tuệ miên mãn. Chùa Một Cột là biểu tượng độc lập, Diên Hựu chỉ sự tồn tại hiện hữu lâu dài”- chúng tôi Trần Xuân Dung chia sẻ.
Với kiến trúc đặc sắc, có giá trị tâm linh to lớn, vẻ đẹp của chùa Một Cột không chỉ đơn thuần là vẻ đẹp độc đáo của một ngôi chùa, mà còn là vẻ đẹp văn hóa của cả một quốc gia, dân tộc. Trải qua hàng ngàn năm với biết bao thăng trầm của lịch sử, chùa Một Cột vẫn giữ được cái hồn của Thăng Long xưa. Một ngôi chùa rất nhỏ bé nhưng giá trị văn hóa, lịch sử vô cùng to lớn, trường tồn cùng dân tộc trong dòng thời gian bất tận. a
Mộc Thanh
Nguồn :